آشنایی با میوه نارگیل با روغن نارگیل و روش‌های روغنگیری از آن

نارگیل (Cocos nucifera) در سواحل گرمسیری جهان یک درختِ اساسیِ فرهنگی و اقتصادی است. روغن نارگیل (به‌ویژه انواع آن) هم تاریخچهٔ طولانی در غذا و طب عامیانه دارد و هم در دهه‌های اخیر با بحث‌های علمیِ فراوانی دربارهٔ خواص سلامت و محدودیت‌های تغذیه‌ای‌اش مواجه شده است. در این مقاله از نیکاتیس گیاهشناسی، خاستگاه، تاریخچهٔ روغن‌گیری، شواهد علمی دربارهٔ خواص پزشکی و غذایی و راهنمای سئوی یک پست وب‌سایتی دربارهٔ روغن نارگیل آورده شده است.

۱. گیاهشناسی و خاستگاه نارگیل

نارگیل (Cocos nucifera L.) از خانوادهٔ Arecaceae (نخل‌ها) است. درخت نارگیل می‌تواند تا 20–30 متر ارتفاع داشته باشد، برگ‌هایش یک‌بارپر (pinnate) و میوه‌اش یک نوع درخت‌میوهٔ با هستهٔ بزرگ است که از آب درونِ (coconut water)، گوشت سفید (copra) و پوستهٔ سخت تشکیل می‌شود. مطالعات ژنتیکی و شواهد زبانی نشان می‌دهد که مرکز تنوع و احتمالاً خاستگاه اولیهٔ نارگیل در منطقهٔ مرکزی-اندوپاسیفیک (بین جنوب‌شرقی آسیا و ملانزی) قرار دارد و گسترش آن بسیار با مهاجرت‌ها و ناوبری مردمان آسترونزیایی مرتبط بوده‌است.

۲. تاریخچهٔ کشف نارگیل و گسترش آن

نام “coconut” از کلمهٔ پرتغالی coco (به معنی «سر» یا «چهره») برگرفته شده که اروپاییان در قرن شانزدهم به دلیل سه نشانهٔ روی پوستهٔ خشک میوه به آن اطلاق کردند. مدارک دیرینه‌شناسی و زبان‌شناسی نشان می‌دهد نارگیل از زمان‌های بسیار کهن (هزاران سال) در منطقهٔ اندونزی–فیلیپین–پلی‌نزی کشت و به دیگر سواحل گرمسیری با قایق و تجارت منتقل شده است. در عصر اکتشافات اروپایی (قرون ۱۵–۱۷) نارگیل بیشتر به جهان غرب معرفی شد و در سده‌های بعد در مناطق استواییِ دور کاشته و صنعتی شد.

۳. تاریخچهٔ روغن‌گیری از نارگیل

استفاده از روغن نارگیل (یا محصولاتِ مرتبط مثل کوپرا) در جوامع آسیایی و اقیانوسیه دیرینه است. دو روش کلی استخراج تاریخی و امروزی وجود دارد:

روش خشک (Dry / copra-based): گوشت سفید میوه (copra) را خشک می‌کنند و سپس با پرس یا عصاره‌گیری روغن می‌گیرند، روش رایج صنعت جهانی که برای تولید انبوه و نگهداری مناسب است.

روش تر (Wet / virgin coconut oil): گوشت تازه را مستقیماً برای استخراج روغن به کار می‌برند (مثلاً با فشردن سرد، سانتریفیوژ یا تخمیر) و روغن «فرش/ویرجین» با طعم و ترکیبات متفاوت تولید می‌شود. این روش‌ها در سال‌های اخیر با توجه به بازار «روغن فرش» محبوبیت یافته‌اند.

۴. تاریخچهٔ ورود روغن نارگیل به مصارف دارو و غذا

روغن نارگیل در بومیان مناطق استوایی قرن‌ها به‌عنوان داروی موضعی (ضدعفونی، مرطوب‌کننده)، در درمان زخم‌ها و برای سلامت مو و پوست استفاده می‌شد و در غذاهای محلی نقش مهمی داشته است. در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، اروپاییان و آمریکاییان با روغن نارگیل از طریق تجارت آشنا شدند و از آن در صابون‌سازی، صنایع غذایی و بعدها در محصولات آرایشی استفاده شد. از اواخر قرن بیستم و به‌ویژه یازدهِ سال اخیر، روغن نارگیل بار دیگر در بازار جهانی محبوب شد — هم به عنوان «غذای سالم» تبلیغ شد و هم به عنوان ماده‌ای در درمان‌های سنتی (مثل oil pulling یا مصارف موضعی پوستی) مورد توجه قرار گرفت؛ اما شواهد علمی دربارهٔ برخی ادعاها متناقض یا محدود است.

۵. خلاصه خواص شیمیایی و تغذیه‌ای روغن نارگیل

روغن نارگیل به دلیل نسبت بالای اسیدهای چرب اشباع کوتاه و متوسط (به‌ویژه اسید لوریک) شناخته می‌شود. درصد بالایی از چربی‌های آن اشباع است (در حدود 80% اشباع در برخی آنالیزها)، به همین دلیل از منظر قلبی-عروقی با احتیاط بررسی می‌شود. از سوی دیگر، برخی ترکیبات ضد میکروبی و خواص مرطوب‌کننده و محافظتی برای پوست و مو در روغن فرش گزارش شده‌اند. برای جزئیات عددی و بررسی‌های سیستماتیک، مطالعات مروری و بررسی‌های متاآنالیز وجود دارد که یافته‌های اصلی را جمع‌بندی کرده‌اند.

۶. شواهد علمی دربارهٔ کاربردهای دارویی و بهداشتی روغن نارگیل

۶.۱ اثرات قلبی-عروقی و متابولیک

1. افزایش کلسترول خوب (HDL)

یکی از یافته‌های تکرار‌شده در چند مطالعه این است که مصرف روغن نارگیل می‌تواند سطح کلسترول HDL (کلسترول «خوب») را افزایش دهد.
HDL به انتقال کلسترول اضافی از خون به کبد کمک کرده و نقشی محافظتی در برابر گرفتگی عروق دارد.

برخی پژوهش‌ها گزارش کرده‌اند که روغن نارگیل نسبت به کره و چربی حیوانی، افزایش بیشتری در HDL ایجاد می‌کند.

2. وجود اسید لوریک با پتانسیل مفید برای لیپیدهای خون

بیش از ۴۵ تا ۵۰ درصد اسیدهای چرب روغن نارگیل از اسید لوریک تشکیل شده است.
اسید لوریک نوعی اسید چرب با زنجیره متوسط (MCT) است که ممکن است: سوخت‌وساز انرژی را بهبود دهد از تجمع چربی در بافت‌ها تا حدی جلوگیری کند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که MCTها ممکن است اثرات مطلوبی بر تعادل چربی خون نسبت به چربی‌های اشباع بلندزنجیره داشته باشند.

3. احتمال بهبود نسبت LDL/HDL در برخی مصرف‌کنندگان

در چند مطالعهٔ کوچک، دیده شده که با وجود افزایش LDL، نسبت بین LDL و HDL به نفع سلامت قلب تغییر کرده است؛ یعنی HDL بیشتر از LDL بالا رفته و این نسبت در برخی منابع به‌عنوان شاخصی مهم‌تر از مقدار مطلق LDL در نظر گرفته می‌شود.
محققان اشاره کرده‌اند که این می‌تواند نشانهٔ بهبود پروفایل چربی خون باشد، هرچند به مطالعات گسترده‌تری نیاز است.

۶.۲ اثرات ضد میکروبی و کاربردهای دهانی

اسید لوریک و مشتقاتش در آزمایشگاه خواص ضد باکتری و ضد ویروسی نشان داده‌اند. مطالعات بالینی (مثلاً در زمینهٔ oil pulling با روغن نارگیل) نشان داده‌اند که استفادهٔ موضعی/شست‌وشوی دهان می‌تواند پلاک و باکتری‌های دهانی را کاهش دهد.

۶.۳ اثرات پوستی و مو

روغن نارگیل در مطالعات متعدد به‌عنوان مرطوب‌کننده، کاهش دهندهٔ التهاب موضعی و محافظ از پوست دربرابر از دست رفتن پروتئین مو شناخته شده است. از این رو در محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد.

۷. روش‌های متداول روغنگیری از میوه نارگیل

1. پرس خشک (Dry pressing / copra): خشک‌کردن گوشت نارگیل و سپس پرس مکانیکی یا استخراج با حلال؛ بازده بالا، اما کیفیت طعمی و ترکیبات فرار کمتر و فرایند ممکن است شامل تصفیه و سفیدسازی باشد.

2. فشرده‌سازی سرد (Cold-press / virgin): گوشت تازه فشرده و جدا‌سازی با سانتریفیوژ؛ روغن با طعم و عطر مشخص و مقادیر بیشتری از ترکیبات فرار و فنولی دارد که روش استخراج روغن نارگیل در مجموعه نیکاتیس نیز روش پرس سرد است.

خلاصه نکات این مقاله

نارگیل و روغن نارگیل میراثی کهن در غذا و طب سنتی در مناطق گرمسیری دارند. فناوری‌های استخراج مختلف (خشک/تر/فشرده‌سازی) کیفیت و ویژگی‌های روغن را تغییر می‌دهند. از منظر علمی، برخی کاربردهای موضعی و دهانی (مثل oil pulling) شواهدی دارند، اما مصرف خوراکیِ زیادِ روغن نارگیل به‌دلیل محتوای بالای چربی اشباع باید با احتیاط باشد و جایگزین‌های دارای چربی‌های غیراشباع (مثل زیتون) در بسیاری موارد ارجح‌اند.

گردآوری و نوشته  تیم علمی و تحقیقی نیکاتیس

منابع علمی و مقالات

1. دیویـا، پی.‌ام. و همکاران (2022). «مروری کوتاه بر روش‌های استخراج روغن نارگیل، ویژگی‌های تغذیه‌ای و کاربردهای آن». منتشر شده در پایگاه علمی PMC.

2. باوالان، دی.دی. و وُنگووراچوتی، پی. (2006). «روغن نارگیل بکر (Virgin Coconut Oil)». سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO).

3. جایاواردنا، آر. و همکاران (2021). «تأثیرات سلامتی روغن نارگیل: خلاصه یافته‌های شواهد علمی». منتشر شده در PubMed.

4. وولی، جِی. و همکاران (2020). «بررسی اثر اُیل پولینگ با روغن نارگیل بر بهبود سلامت دهان و دندان». منتشر شده در پایگاه PMC.

5. مطالعات مقایسه‌ای روش استخراج خشک (کوپرا) و روش استخراج تر/بِکر بر کیفیت، ارزش تغذیه‌ای و ترکیبات فعال روغن نارگیل.

6. منابع پژوهشی حوزه تاریخچه و گیاهشناسی نارگیل مبتنی بر اسناد ژنتیک، باستان‌شناسی گیاهی و گزارش‌های دریانوردی تمدن‌های آسترونزیایی.

7. گزارش‌های علمی و مرورهای تغذیه‌ای درباره میزان اسیدهای چرب اشباع، اسید لوریک و ارتباط مصرف خوراکی روغن نارگیل با شاخص‌های چربی خون.