دیابت و کنجد: آیا دانه‌های کوچک می‌توانند قند خون را تنظیم کنند؟

مقدمه

دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیکی است که در اثر اختلال در عملکرد انسولین یا مقاومت سلول‌ها به انسولین ایجاد می‌شود. در این حالت، قند خون بالا می‌ماند و بدن نمی‌تواند گلوکز (قند) را به خوبی به انرژی تبدیل کند. در طول زمان، قند خون بالا می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در چشم‌ها، کلیه، اعصاب و قلب شود. به همین دلیل، کنترل قند خون نه‌تنها برای بیماران دیابتی بلکه برای تمام افراد اهمیت دارد.
یکی از مهم‌ترین راه‌های کنترل دیابت، تغذیه مناسب است. انتخاب مواد غذایی که به تنظیم قند خون کمک کنند، نقش مهمی در پیشگیری و درمان دارد. خوراکی‌هایی مانند غلات کامل، مغزها، روغن‌های گیاهی سالم و دانه‌هایی چون کنجد و ارده می‌توانند تأثیر قابل توجهی داشته باشند که در این مقاله از نیکاتیس نکات مربوط به اثرات تغذیه کنجد در دیابت را مرور میکنیم.

عوارض قند خون بالا

زمانی که قند خون برای مدت طولانی بالا باقی بماند، به آرامی باعث تخریب رگ‌های خونی و بافت‌های حساس بدن می‌شود. برخی از عوارض رایج دیابت و قند خون بالا عبارتند از:

1. آسیب به اعصاب (نوروپاتی دیابتی):
منجر به بی‌حسی یا سوزش در پاها و دست‌ها می‌شود.

2. آسیب به کلیه‌ها (نفروپاتی):
بالا بودن مداوم قند خون باعث فشار زیاد به کلیه‌ها می‌شود.

3. مشکلات چشمی (رتینوپاتی):
رگ‌های خونی شبکیه آسیب می‌بینند و ممکن است منجر به تاری دید یا نابینایی شود.

4. افزایش خطر بیماری قلبی:
قند بالا باعث افزایش چربی خون و تصلب شرایین می‌شود.

5. خستگی و ضعف عمومی:
چون گلوکز وارد سلول‌ها نمی‌شود، انرژی بدن کاهش می‌یابد.

راه‌های طبیعی برای کنترل دیابت و قند خون با تغذیه سالم

تغذیه‌ی مناسب می‌تواند نقش مهمی در کنترل قند خون و کاهش خطر عوارض دیابت داشته باشد. چند اصل ساده ولی مؤثر:

1. استفاده از چربی‌های سالم

روغن‌های گیاهی مثل روغن کنجد یا روغن زیتون جایگزین روغن‌های اشباع و صنعتی شوند.
روغن کنجد دارای ترکیباتی به نام سسامین و سسامولین است که به تنظیم چربی و قند خون کمک می‌کنند و اثر ضدالتهابی دارند.

2. مصرف دانه‌های مغذی مثل کنجد

افزودن کنجد یا ارده طبیعی به صبحانه یا سالاد باعث تأمین اسیدهای چرب مفید، منیزیم و فیبر می‌شود — موادی که به بهبود عملکرد انسولین کمک می‌کنند.

3. افزایش فیبر در رژیم غذایی

فیبر محلول در غلات سبوس‌دار، میوه‌ها، سبزی‌ها و دانه‌ها جذب قند را کند می‌کند و مانع افزایش ناگهانی قند خون می‌شود.

4. کاهش مصرف قندهای ساده و نوشیدنی‌های شیرین

به جای قند و شیرینی، از میوه‌های تازه و مواد غذایی طبیعی استفاده کنید.

5. مصرف مواد غذایی ضدالتهاب

غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان مانند کنجد، گردو، چای سبز و سبزیجات برگ‌دار التهاب را کاهش داده و عملکرد انسولین را بهبود می‌بخشند.

6. وعده‌های منظم و کنترل اندازه غذا

خوردن وعده‌های کوچک و منظم باعث می‌شود قند خون در طول روز ثابت‌تر بماند و از افت یا افزایش ناگهانی جلوگیری شود.

کنجد، ارده و روغن کنجد در رژیم غذایی دیابتی ها

در مطالعات مختلف، دیده شده است که مصرف روزانه مقدار متعادل کنجد یا ارده (حدود یک قاشق غذاخوری) می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند. همچنین جایگزینی روغن‌های مضر با روغن کنجد در پخت‌وپز، چربی خون را کاهش و مقاومت انسولینی را کمتر می‌کند.

نکته: کنجد کالری بالایی دارد، پس زیاده‌روی در مصرف آن توصیه نمی‌شود؛ بهترین روش، استفاده‌ی منظم و متعادل در کنار سایر غذاهای سالم است.

کنجد چیست و چرا برای دیابت مفید است؟

کنجد (Sesamum indicum) یک دانه روغنی با قدمت هزاران سال است. از آن برای تهیه روغن کنجد، ارده و خمیر تاهینی استفاده می‌شود. این دانه کوچک سرشار از مواد مغذی مفید است، از جمله:

لیگنان‌ها (مانند سسامین و سسامولین) که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند.

ویتامین E و چربی‌های مفید (چربی‌های غیراشباع)

کلسیم، منیزیم و فیبر غذایی

این ترکیبات می‌توانند در کنترل قند خون، کاهش التهاب و بهبود عملکرد عروق نقش داشته باشند.

تحقیقات اثر کنجد بر دیابت و قند خون

4 مورد از تحقیقات علمی که نشان داده‌اندمصرف منظم کنجد یا فرآورده‌های آن ممکن است در چند زمینه  کنترل دیابت مفید باشد:

1. بهبود حساسیت به انسولین:
ترکیبات فعال در کنجد کمک می‌کنند تا سلول‌ها پاسخ بهتری به انسولین بدهند، در نتیجه قند خون راحت‌تر وارد سلول‌ها می‌شود.

2. کاهش قند خون ناشتا و HbA1c:
برخی کارآزمایی‌های بالینی نشان داده‌اند که مصرف روزانه روغن کنجد یا ارده می‌تواند سطح قند خون ناشتا و شاخص HbA1c (میانگین قند خون سه‌ماهه) را کاهش دهد.

3. کاهش چربی‌های خون:
روغن کنجد می‌تواند تری‌گلیسیرید و کلسترول بد (LDL) را پایین آورده و کلسترول خوب (HDL) را افزایش دهد. این موضوع برای افراد دیابتی که در معرض خطر بیماری قلبی هستند، اهمیت زیادی دارد.

4. کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو:
کنجد به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، به کاهش التهاب و جلوگیری از آسیب سلولی ناشی از قند بالا کمک می‌کند.

گفته شد یکی از راههای کنترل قندخون و دیابت تغذیه سالم و طبیعی از جمله مصرف کنجد و فرآورده های آن است. و برای بهره‌مندی از خواص کنجد، لازم نیست مکمل خاصی مصرف کنید؛ کافی است آن را در رژیم روزمره خود بگنجانید.

چندین  روش مناسب از مصرف کنجد در برنامه غذایی دیابتی را در ادامه :

1. استفاده از ارده خالص یا تاهینی به عنوان صبحانه یا میان‌وعده (در حد یک قاشق غذاخوری).

2. افزودن دانه کنجد برشته به سالاد، ماست یا غذای اصلی.

3. جایگزینی روغن‌های سنگین و اشباع با روغن کنجد در پخت و پز (مثلاً برای تفت دادن یا پخت کوتاه‌مدت).

4. مصرف نان‌های سبوس‌دار حاوی کنجد به‌جای نان سفید

ایمنی و تداخلات احتمالی

1. کنجد به‌طور کلی برای بیشتر افراد بی‌خطر است، اما آلرژی به کنجد می‌تواند شدید باشد و باید نسبت به آن احتیاط شود.

2. روغن‌ها و مکمل‌ها ممکن است با داروهای کاهنده قند یا ضدانعقاد تداخل داشته باشند؛ بیماران باید قبل از اضافه‌کردن مکمل یا دوز بالای روغن کنجد با پزشک یا داروساز مشورت کنند.

3. کیفیت محصولات تجاری (استانداردسازی مقدار لیگنان) متغیر است — استفاده از محصولات دارای کنترل کیفیت ترجیح داده می‌شود.

نکته:  مقدار مصرف باید متعادل باشد، زیرا کنجد کالری بالایی دارد. بیماران دیابتی بهتر است با مشورت پزشک یا کارشناس تغذیه مقدار مناسب را مشخص کنند.

برای بیشترین اثر، از روغن کنجد خالص و سرد فشرده (Cold-pressed) استفاده کنید.

نتیجه‌گیری

کنجد و فرآورده‌های آن (مثل ارده و روغن کنجد) می‌توانند بخشی مفید از رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت باشند.
این دانه کوچک با ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و چربی‌های سالم خود، می‌تواند به کاهش قند خون، بهبود چربی‌های خون و کاهش التهاب کمک کند.
با این حال، هنوز نیاز به تحقیقات بیشتر است تا مقدار دقیق و اثرات بلندمدت آن مشخص شود.

در یک جمله:  تغییر نوع روغن و جایگزینی روغن‌های ناسالم با روغن کنجد و افزودن مقدار کمی ارده یا دانه کنجد به وعده‌های غذایی، می‌تواند گامی ساده اما مؤثر در کنترل دیابت باشد.

جمع‌بندی این نکات

کنترل قند خون فقط با دارو امکان‌پذیر نیست؛ تغذیه سالم نقش کلیدی دارد. دانه‌هایی مانند کنجد و فرآورده‌هایی مانند ارده و روغن کنجد می‌توانند در کنار رژیم متعادل، به کنترل قند خون و پیشگیری از عوارض دیابت کمک کنند. تغییرات ساده‌ای مانند جایگزینی روغن‌های سالم، افزایش مصرف فیبر و کاهش قندهای صنعتی، گامی مؤثر برای داشتن زندگی سالم‌تر است.

نوشته و گردآوری توسط، گروه علمی و تحقیقاتی نیکاتیس