روغن طبیعی عامل اصلی مراقبت پوست در پاییز

در مقاله پیشین نیکاتیس ، درباره تغذیه در فصل پاییز گفته شد که  به دلیل تغییرات آب و هوا در این فصل بدن به مراقبت ویژه ای نیاز دارد . در این مقاله نیز به نکات مراقبت پوست با روغن طبیعی میپردازیم. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که با رسیدن فصل پاییز و کاهش شدت گرما، نور خورشید دیگر تهدیدی برای پوست به شمار نمی‌آید. اما واقعیت علمی این است که پرتوهای ماوراءبنفش (UV) خورشید در پاییز همچنان فعال‌اند و می‌توانند به پوست آسیب بزنند. برخلاف کاهش دمای هوا، میزان اشعه‌های UVA و UVB که عامل پیری زودرس، ایجاد لکه‌های پوستی و حتی افزایش ریسک سرطان پوست هستند، تفاوت چشمگیری با تابستان ندارد.

به همین دلیل متخصصان پوست تأکید می‌کنند که در فصل پاییز نیز باید از کرم ضدآفتاب، مرطوب‌کننده‌ها و روغن طبیعی‌ مانند روغن زیتون یا روغن کنجد برای تقویت سد دفاعی پوست استفاده شود. ترکیب خشکی هوا در این فصل با اثرات اشعه خورشید، می‌تواند پوست را بیشتر دچار دهیدراته شدن و آسیب کند.

بنابراین مراقبت از پوست در پاییز تنها به رطوبت‌رسانی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه ادامه‌ی استفاده از ضدآفتاب و روغن‌های گیاهی نقش مهمی در حفظ سلامت و شادابی پوست دارند. در این مقاله از نیکاتیس ابتدا تأثیر فصل سرد بر پوست بررسی می‌شود، سپس اثرات علمی این روغن‌ها بحث می‌شود، بعد روتین پیشنهادی از نگاه متخصصان پوست و نکات طب سنتی ارائه خواهد شد.

تأثیر فصل پاییز و هوای سرد بر پوست

تغییرات محیطی

کاهش رطوبت هوا:

با کاهش رطوبت نسبی در پاییز، میزان تبخیر آب از سطح پوست (Trans-Epidermal Water Loss یا TEWL) افزایش می‌یابد.

وزش باد و تغییر دمای ناگهانی:

باد سرد می‌تواند لایه شَش (لایه شاخی پوست) را ضعیف کرده و ترک‌خوردگی‌های سطحی ایجاد کند.

گرمایش داخلی:

استفاده از سیستم‌های گرمایشی داخل خانه باعث کاهش رطوبت نسبی هوا می‌شود و پوست خشک‌تر می‌شود.

تماس با آلاینده‌ها و اشعه UV:

گرچه شدت آفتاب کمتر است، هنوز اشعه UV وجود دارد و استرس اکسیداتیو می‌تواند به تخریب کلاژن و لیپیدهای پوست منجر شود.

پاسخ پوست به شرایط سرد

ضخامت پوست ممکن است تغییر کند: پوست لایه شاخی ضخیم‌تر می‌شود تا محافظت بیشتری داشته باشد.

کاهش تولید چربی پوست (سبوم): در بعضی افراد تولید سبوم کاهش می‌یابد که باعث خشکی بیشتر پوست می‌شود.

افزایش حساسیت و التهابات خفیف: خشکی می‌تواند باعث خارش، قرمزی یا حساسیت شود.

ضعف عملکرد سد پوستی: در شرایط خشکی، عملکرد سد لیپیدی پوست کاهش می‌یابد و نفوذ مواد مضر و میکروب‌ها آسان‌تر می‌شود.

بنابراین، مراقبت ویژه و محافظت بیشتری در پاییز برای پوست لازم است.

اثرات علمی و مکانیزم روغن‌  طبیعی بر پوست

در این بخش، به سه روغن طبیعی محبوب یعنی روغن کنجد، زیتون و نارگیل می‌پردازیم و شواهد علمی آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

1. روغن طبیعی کنجد

ترکیب و خواص

روغن کنجد دارای اسیدهای چرب غیراشباع مانند اولئیک و لینولئیک، آنتی‌اکسیدان‌ها (ویتامین E، لیگنان‌ها مانند سزامین و سزامول) است.
لیدهای تحقیقاتی نشان داده‌اند که روغن کنجد می‌تواند به بهبود عملکرد سد پوستی، کاهش استرس اکسیداتیو، و محافظت از پوست در برابر آسیب اشعه UV کمک کند.

شواهد مطالعاتی

1. مطالعه اثر  سزامین

در یک مطالعه در درمان روی موش‌های بدون مو که در معرض اشعه UVB قرار گرفته بودند، سزامین (ماده فعالی در کنجد) توانست التهاب را کاهش دهد، ضخامت اپیدرم را کاهش دهد، تولید MMP-1 را مهار کند و TEWL را کاهش دهد.

2. مطالعه بالینی بر روی افراد با پوست خشک و پیری

در مطالعه‌ای با 24 زن ۴۰ تا ۵۰ ساله با پوست خشک و چروک، استفاده‌ی موضعی از روغن کنجد به مدت ۸ هفته باعث بهبود شاخص‌های رطوبت، نوسانات سبوم و رضایت عمومی شد (در مقایسه با روغن معدنی)

3. اثر ضدفشار زخم (Pressure ulcer)

مطالعه‌ای نشان داد استفاده از روغن کنجد در مراقبت از بیماران بستری باعث کاهش بروز زخم فشاری (pressure ulcer) شد (p = 0.04)

4. ارزیابی ویژگی ضد آفتاب روغن کنجد

در یک مطالعه با دستگاه بازتاب‌سنج (reflectometer)، نشان داده شد که روغن کنجد می‌تواند در ترکیب با سایر ترکیبات ضد آفتاب به عنوان جزئی از فرمولاسیون محافظت در برابر UV استفاده شود، اما به تنهایی کافی نیست.

بنابراین، روغن  کنجد می‌تواند گزینه‌ای مؤثر برای استفاده به‌عنوان روغن طبیعی در مراقبت پوست باشد، به خصوص در فصول خشک مانند پاییز.

2. روغن طبیعی زیتون

ترکیب و خواص

روغن زیتون حاوی ترکیباتی مانند اسکوالن، اولئیک اسید، ویتامین E، پلی‌فنول‌ها (مانند هیدروکسی‌تیروزول) و فراداده‌های ضدالتهابی است.
این ترکیبات می‌توانند در ترمیم اپی‌تل، کاهش التهاب، و تأثیرات آنتی‌اکسیدانی مفید باشند.

شواهد مطالعاتی

یک کارآزمایی کنترل‌شده نشان داد که روغن نارگیل خالص (VCO) و روغن زیتون خالص (VOO) هر دو به عنوان مرطوب‌کننده در پوست خشک مبتلا به درماتیت آتوپیک مؤثر بودند، اما اثری بر حذف استافیلوس آئورئوس نداشتند.

در بعضی مطالعات و بررسی‌های مراجع گفته شده که روغن زیتون ممکن است خشکی پوست را تشدید کند یا در بعضی افراد حساسیت ایجاد کند؛ به‌خصوص وقتی به‌صورت خالص و در مصرف زیاد استفاده شود.

در یک مقاله مروری، استفاده موضعی از روغن زیتون برای تسکین اریتما، پوسته‌ریزی و درد در اختلالات پوستی مانند درماتیت تماسی و تابش پیشنهاد شده است.

3. روغن طبیعی نارگیل

ترکیب و خواص

روغن نارگیل به‌ویژه در نسخه طبیعی (نکات تشخیص آن در مقالات اخیر گفته شده است)و خالص و با فراداده (virgin coconut oil) دارای اسیدهای چرب میان‌زنجیره مانند لوریک اسید، و خواص آنتی باکتریال و مرطوب‌کنندگی است. همچنین در مطالعاتی مشاهده شده که استفاده مرتب از روغن نارگیل می‌تواند ترمیم سد چربی پوست را بهبود دهد و TEWL را کاهش دهد.

شواهد مطالعاتی

در کارآزمایی کنترل‌شده روی افراد مبتلا به درماتیت آتوپیک، استفاده از روغن نارگیل (۲ بار در روز) بهبود خشکی پوست و کاهش شاخص SCORAD را نشان داد.

در یک بررسی سیستماتیک (WHAM evidence summary)، نتیجه‌گیری شد که داده‌های محدودی وجود دارد اما روغن نارگیل می‌تواند در برخی موارد به کاهش خشکی پوست کمک کند.

از سوی دیگر، روغن نارگیل دارای مقدار بالایی از ویژگی کومدوژنی (احتمال انسداد منافذ) است. برخی متخصصان هشدار می‌دهند که برای پوست‌های چرب یا مستعد جوش استفاده زیاد از آن ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد.

مقایسه کلی و نکات انتخاب این 3 روغن طبیعی

اگر بخواهیم روغن‌های کنجد، زیتون و نارگیل را از نظر کارایی برای پوست در فصل پاییز بررسی کنیم، می‌توان گفت:

1. روغن کنجد بیشترین تطابق را با نیازهای پوست در هوای سرد و خشک دارد. به‌خاطر وجود آنتی‌اکسیدان‌های قوی مثل سزامین و ویتامین E، هم رطوبت پوست را حفظ می‌کند و هم به ترمیم سد دفاعی پوست کمک می‌کند. از نظر احتمال انسداد منافذ هم نسبت به بقیه روغن‌ها سبک‌تر عمل می‌کند، بنابراین برای اغلب انواع پوست مناسب است.

2. روغن زیتون خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی خوبی دارد و می‌تواند خشکی پوست را کاهش دهد، اما در بعضی افراد باعث تحریک یا حتی تشدید خشکی می‌شود. بنابراین، بهتر است برای پوست‌های خیلی حساس یا آسیب‌پذیر با احتیاط استفاده شود و ترجیحاً در ترکیب با روغن‌های دیگر مثل کنجد باشد تا اثر ملایم‌تری روی پوست بگذارد.

3. روغن نارگیل یک مرطوب‌کننده قوی و طبیعی است که سد پوستی را بازسازی می‌کند و در پوست‌های خشک اثر مطلوبی دارد. اما چون میزان کومدوژنی آن بالاتر است، در پوست‌های چرب یا مستعد آکنه ممکن است منافذ را مسدود کند و جوش ایجاد کند. بنابراین بهتر است برای نواحی خشک‌تر یا پوست‌های خیلی خشک استفاده شود، نه برای تمام صورت.

در نتیجه، اگر دنبال یک روغن طبیعی همه‌کاره برای پاییز باشید، روغن کنجد گزینه اصلی محسوب می‌شود؛ روغن زیتون را می‌توان به صورت ترکیبی و کنترل‌شده به کار برد؛ و روغن نارگیل انتخاب خوبی است، اما بیشتر برای پوست‌های خشک و بخش‌های خاص بدن. و در کل با توجه به مقایسه فوق، ترکیب هوشمندانه از این روغن‌ها – یا انتخاب بر اساس نوع پوست – می‌تواند بهترین نتیجه را بدهد.

روتین مراقبت پوست در پاییز با روغن طبیعی

در این بخش، یک روتین پیشنهادی ارائه می‌دهم که هم بر اساس توصیه‌های علمی و هم توصیه‌های متخصصان پوست است.

1. پاک‌سازی ملایم

از روش «تمیزکردن با روغن» (Oil Cleansing Method) می‌توان استفاده کرد: ترکیب حدود ۸۰٪ روغن کنجد یا مخلوط کنجد + زیتون با ۲۰٪ روغن حامل سبک‌تر (مثلاً روغن جوجوبا یا بادام شیرین)

بعد از ماساژ ملایم، می‌توان با حوله گرم و مرطوب (نه داغ) باقی‌مانده را برداشت.

2. تونر یا افشانه آبرسان

بعد از پاک‌سازی، استفاده از یک تونر یا افشانه آب‌رسان ملایم (مثلاً آب گل رز، هیالورونیک اسید رقیق)

بلافاصله بعد از تونر، سطح پوست مرطوب است و آماده جذب روغن یا مرطوب‌کننده.

3. استفاده از روغن طبیعی به عنوان سرم / مرطوب‌کننده

چند قطره از روغن کنجد را گرم کرده و به آرامی روی پوست صورت و گردن بمالید.

اگر پوست خیلی خشک است، می‌توانید با چند قطره روغن زیتون ترکیب شود (مثلاً 70٪ کنجد + 30٪ زیتون).

برای مناطق حساس یا مستعد جوش، استفاده سبک‌تر یا صرفاً نقطه‌ای از روغن نارگیل می‌تواند مفید باشد (با احتیاط).

بعد از چند دقیقه—قبل از جذب کامل—می‌توانید یک کرم مرطوب‌کننده سبک روی آن بمالید تا از تبخیر رطوبت جلوگیری کند (روش لایه‌بندی “روغن در زیر کرم”).

4. مراقبت شبانه

شب‌ها می‌توانید از ماسک روغنی ملایم مانند روغن کنجد استفاده کنید.

اگر پوست خیلی خشک است، می‌توانید روغن را به‌عنوان ماسک شبانه بگذارید و صبح بشویید.

دیدگاه طب سنتی درباره روغن طبیعی و مراقبت پاییزی

در طب سنتی، تأکید بر «روغن گرم و مغذی» در فصل سرد است تا خشکی و سردی (که باعث ضعف مزاج می‌شود) را تعدیل کند. در اینجا به چند نکته طب سنتی اشاره می‌کنم:

طبق طب ایرانی و طب اسلامی، روغن کنجد به‌دلیل داشتن طبیعت گرم و مغذی، برای پوست‌های خشک و فصل سرد توصیه می‌شود.

اگر مزاج شما سرد و خشک باشد (مثلاً در افراد با خلط «سودا» غالب)، استفاده از روغن‌های گرم مانند کنجد یا مخلوط کنجد و زیتون توصیه می‌شود.

روغن‌مالی شبانه در طب سنتی توصیه شده است؛ این کار باعث تغذیه لایه‌های پوست، بازگرداندن رطوبت و حفظ شادابی پوست می‌شود.

توصیه می‌شود پس از روغن‌مالی، لباس پنبه‌ای نرم بپوشید تا پوست فرصت تنفس داشته باشد و از اصطکاک با الیاف خشن جلوگیری شود.

برخی منابع سنتی توصیه می‌کنند پیش از مصرف روغن، پوست را کمی گرم (مثلاً با حوله گرمی که نه گرم است) آماده کنید تا منافذ باز شوند و جذب بهتر انجام گیرد.

در طب سنتی، توصیه شده که روغن‌هایی که با کیفیت بالا و روش استخراج سرد (Cold-Pressed) هستند در روتین های پوستی استفاده شوند، زیرا حرارت بالا ممکن است خواص آن‌ها را کاهش دهد.

نتیجه نهایی 

با توجه به اینکه در پاییز هوا خشک‌ و سرد است، پوست به مراقبت دقیق‌تری نیاز دارد. روغن‌های طبیعی مانند روغن کنجد، روغن زیتون و روغن نارگیل با ترکیب مناسب می‌توانند به تقویت سد پوستی، حفظ رطوبت و کاهش التهاب کمک کنند. شواهد علمی نشان می‌دهند که روغن کنجد دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و محافظت در برابر UV است؛ روغن نارگیل در برخی مطالعات خشکی پوست را کاهش داده و روغن زیتون با احتیاط می‌تواند تسکین‌دهنده باشد.

ترکیب یک روتین طبیعی با شناخت نوع پوستتان، شامل پاک‌سازی ملایم، تونر آبرسان، استفاده هوشمندانه از روغن و ترکیب آن با کرم مرطوب‌کننده، به همراه نکات طب سنتی مانند روغن‌مالی شبانه، می‌تواند یک راهکار کامل برای مراقبت و حفظ جوانی و شادابی پوست در پاییز باشد.

نوشته و گردآوری از تیم علمی و تحقیقی نیکاتیس