روش های هوشمند تولید گوجه فرنگی

مقدمه

افزایش جمعیت انسانی و تقاضای بالا برای کیفیت بهتر محصولات غذایی همیشه انگیزه‌ای برای توسعه کشاورزی بوده است. بدین لحاظ کشاورزی ارگانیک یک روند گریزناپذیر در کشاورزی آینده است. گوجه‌فرنگی بعنوان یکی از پرمصرفترین صیفی‌جات در دنیا که خاستگاه اصلی آن آمریکای جنوبی است، از زمان‌های قدیم وارد کشور شده و اکنون کاملاً مدرن و صنعتی به‌ صورت مزرعه‌ای و گلخانه‌ای کشت می‌شوند. این محصول یک از محصولات مهم در صنایع غذایی از جمله رب و سس سازی به شمار می‌رود و عده زیادی از کشاورزان کشورمان مشغول به کشت این محصول استراتژیک هستند.  با تکنیک‌های تولید مناسب در گوجه فرنگی ارگانیک می توان به بازده بالایی در سرمایه گذاری دست یافت. که انواع واریته‎‌های این محصول با نام های تجاری مختلف شامل سافو، سلبریتی، sweet baby girl، ونوس، سترن،کارنیوال، جت استار، fresh mountain، sun beam، Better boy، دی بریک، تانگو، mountain gold و سان لیپر و Mountain spring که زمان باردهی، نوع گیاه(معین یا نامعین) و مقاومت گیاه(شکستی، پژمردگی نماتدها،پوسیدگی تاج  و ریشه، سوختگی) طعم و نوع میوه گوجه فرنگی دسته بندی می‌شوند. در این مقاله به تکنیک های تولید ارگانیک گوجه فرنگی با استناد به استانداردهای جهانی می پردازیم و بر روی مدیریت ارگانیک خاک، آفات و علف های هرز میپردازیم​

خاک و حاصلخیزی ارگانیک برای تولید گوجه فرنگی

برای تولید گوجه فرنگی می توان از طیف گسترده ای از بافت خاک استفاده کرد.  بافت ایده آل خاک از ماسه ای تا خاک رس با بافت ریز متغیر است. به شرطی که خاک دارای زهکشی و ساختار عالی (ریشه های گوجه فرنگی تحمل غرقاب شدن را ندارند) و به خوبی هوادهی شود.  تاریخ کاشت را می توان با توجه به نوع خاک یک مزرعه تعیین کرد. بعنوان مثال، خاک های ماسه ای برای کاشت اولیه به دلیل زهکشی کافی در طول آبیاری و هوای مرطوب و افزایش سریع دمای خاک در بهار ترجیح داده می شوند که به نوبه خود می تواند منجر به رشد زودرس شود با این حال، خاک های لومی و لومی رسی پرمحصول‌ترین خاک ها برای تولید هستند.  مخلوطی از یک چهارم تا یک دوم ماسه، یک چهارم تا یک دوم سیلت و بیش از 27 درصد خاک رس، بهترین خواص ممکن را برای رشد گیاه به خاک های لومی می دهد این مخلوط ها دارای زهکشی کافی و ساختار خوب خاک هستند. خاک  رس سنگین به دلیل زهکشی ضعیف و رطوبت بیش از حد خاک برای مدت طولانی مشکل جدی باشد و گوجه فرنگی را مستعد ابتلا به بیماری کند.  یکی از پایه‌های کشاورزی ارگانیک، حفظ و ساخت یک خاک فعال میکروبی غنی شده با مواد ارگانیک و یک رژیم غذایی معدنی متعادل می‌باشد. روش‌های هوموس سازی و افزودن مواد معدنی نه تنها مواد مغذی گیاه         را تامین می‌کند، بلکه تحمل گیاه به آفات و بیماری‌ها را افزایش داده و با کنترل علف های هرز و حفظ رطوبت خاک، کیفیت محصول را تضمین می کند. سیستم حاصلخیز ارگانیک حول ترکیبی از روشها مانند استفاده از تناوب زراعی، حبوبات علوفه ای، محصولات پوششی، کودهای سبز، کودهای دامی کمپوست شده، و آهک، سنگ فسفات و سایر مواد معدنی سنگی و همچنین کودهای ارگانیک مکمل می چرخد.

بسته به نوع خاک، خاک‌هایی که سابقه مدیریت ارگانیک ندارند، احتمالاً به کودهی اضافی ارگانیک نیاز خواهند داشت تا در حین آماده‌سازی مزرعه و عملیات بسترسازی استفاده شوند یا در هنگام کاشت به کنار ردیف اضافه شوند.  آزمایش‌های خاک یک خط پایه برای مزرعه شما ارائه می دهد.  به طور کلی، گیاه گوجه فرنگی نیاز زیادی به عناصر ماکرو پتاسیم (K) و کلسیم (Ca) و عناصر ریز مغذی آهن (Fe)، منگنز (Mn) و روی (Zn) دارند. عدم وجود کافی از پتاسیم و کلسیم برای جذب و استفاده گیاه، باعث میشود میوه ها فاقد محتوای جامد محلول (قند) توصیه شده بشوند و بیشتر مستعد اختلالات فیزیولوژیکی مانند پوسیدگی انتهای شکوفه خواهند بود.  مقدار کمی هم عناصر نیتروژن (N)، منیزیم  (Mg)، فسفر  (P)، بور (B) و مس (Cu) نیز برای رشد مناسب گیاه مورد نیاز است. همانطور که در جدول 1 نشان داده شده است، گوجه فرنگی به سطوح متوسط تا بالای فسفر و پتاسیم نیاز دارد. در خاک‌های دارای کمبود این مواد مغذی را میتوان با استفاده از پودرهای سنگی مانند سنگ فسفات، فسفات کلوئیدی، سولفات پتاسیم تصفیه نشده (معدنی) و سولفات  منیزیم  پتاس در خاک  جهت توسعه کاشت استفاده کرد. فسفر و پتاسیم تکمیلی ممکن است همانطور که نتایج آزمایش خاک نشان می دهد اضافه شود. آزمایش خاک برای تعیین مقدار مناسب مواد مغذی برای استفاده انجام می‌شود.

جدول1: سطح مطلوب مواد مغذی خاک برای گوجه فرنگی( پوند در هکتار- هر پوند نیم کیلوگرم می باشد)

بسته به نوع خاک، گوجه فرنگی به حدود 75 تا 100 پوند در هر هکتار، نیتروژن نیاز دارد. عمدتا  نیتروژن مورد نیاز خاک را می‌توان توسط حبوبات به صورت کشت تناوب تامین شوند و همچنین کمپوست‌ها یا کودها نیز می توانند تعادل را پر کنند. برخی از کشاورزان مکمل اضافی نیتروژن  را در هنگام نشاء تزریق می‌کنند. مخلوطی از محصولات جانبی کنجاله حیوانی، سنگ فسفات و کنجاله کلپ استفاده می‌شود. اگر اتکا اساساً بر کودهای مکمل استوار باشد، حدود 50 پوند نیتروژن واقعی باید قبل از کاشت استفاده شود و باقیمانده زمانی که میوه‌ها تقریباً به اندازه سکه هستند، به صورت جانبی پانسمان شود.

گیاهان گوجه فرنگی زمانی بهترین رشد را دارند که pH خاک بین 6.0 تا 6.5 باشد. آهک زدن به این محدوده رشد گیاه را بهبود می بخشد    و کارایی کود را بهینه می کند. اگر pH کمتر از 5.5 باشد، دسترسی به منیزیم به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد در نتیجه باعث افزایش سطح منگنز و آلومینیوم موجود  می‌شود استفاده از آهک با کلسیم بالا (نندولومیتی بدون منیزیم) توصیه  می شود، مگر اینکه کمبود منیزیم مشخص شود.  علاوه بر این، زمانی که PH پایین با کلسیم کم همراه شود، پوسیدگی انتهایی شکوفه ها به احتمال زیاد رخ می دهد. با این حال، زمانی که آزمایش‌های خاک در هر دو سطح P و PH بالا باشد، ماده مغذی زینگ نامحلول می‌شود، که منجر به علائم کمبود مانند برگ‌های جامد و کلروز لکه‌دار می‌شود.

در یک مطالعه تحقیقاتی، خاک‌هایی که به خوبی با گیاهان پوششی (حبوبات یا مخلوط‌های حبوبات و چمن، که در طول زمستان قبل از سایر محصولات سریع رشد می‌کنند) و کود مرغی کمپوست شده بیش از چهار سال تکرار در مقایسه با تناوب دو ساله معمولی (گوجه فرنگی و گندم) و تناوب چهار ساله (گوجه فرنگی، گلرنگ، ذرت، لوبیا) هیچ پاسخ بهره‌ای نداشتند. میانگین عملکرد 70 تا 80 تن در هکتار در تمام تیمارها بود. با این حال، ورودی‌های بیشتری در تیمارهای ارگانیک مورد نیاز بود، مانند سطوح بالاتر آبیاری به دلیل میزان نفوذ بیشتر، در حالی که خاک‌هایی که به طور معمول مدیریت می‌شوند، نرخ نفوذ ضعیفی داشتند. و همچنین دو برابر مقدار نیتروژن (N) به ارگانیک به عنوان سیستم معمولی در دو سال گذشته بکارگرفته شد.

بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که تامین نیتروژن از طریق گیاهان پوششی و یا کمپوست می‌تواند حاصلخیزی کافی را فراهم کند با این حال کل ورودی‌های N را نمی توان  به تنهایی بر محصولات پوششی یا کمپوست تکیه کرد.

در یک مطالعه دو ساله ضایعات کمپوست ارگانیک کارخانه‌های کنسروسازی پاییزه (40 درصد محصولات فرعی فرآوری گوجه‌فرنگی، 20 درصد کود مرغی) در مجموع 26 تن در هکتار سال 1996 و 35 تن در هکتار در سال 1997، 33 درصد عملکرد بالاتر گوجه فرنگی رسیده نسبت به کرت های معمولی اصلاح نشده ای که کودهای غذایی مکمل دریافت میکردند، تولید کردند. علاوه بر این، ضایعات کنسروسازی کمپوست شده در قطعه‌های گوجه‌فرنگی ارگانیک که گنجانده شده بود باعث کاهش بروز پوسیدگی ریشه آنتراکنوز در زمانی که بیماری در قطعات معمولی شدید بود. همچنین به نظر می‌رسد که کرت‌های ارگانیک نسبت به کرت‌های معمولی در طول دو ماه خشک غیرمعمول از سال که آبیاری تکمیلی دریافت نمی‌کنند، نسبت به کرت‌های معمولی نگهداری آب بهتری دارند.  در یک آزمایش میدانی طولانی‌مدت که در کارولینای شمالی راه‌اندازی شد، سه قطعه فرعی گوجه‌فرنگی از اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد با کودهای مصنوعی (برای روش مرسوم)، زباله‌های پنبه‌جن و کود حیوانی (کود مرغی و خوکی) به میزان  67 کیلوگرم نیتروژن در هکتار اصلاح شد. کرت فرعی چهارم شامل کود سبز چاودار/ماشک به میزان 45 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بود. نتایج نشان داد که زیست توده میکروبی و فعالیت میکروبی به طور کلی در خاک‌های مدیریت شده ارگانیک نسبت به معمولی بالاتر بود و زباله‌های پنبه‌جنبی مؤثرترین بودند و پس از آن کود حیوانی، کود سبز چاودار/ماشک و خاک کود مصنوعی قرار داشتند. به همین ترتیب، بالاترین سطوح کربن قابل استخراج  C و N در کرت های اصلاح شده با سطل زباله پنبه جین و به دنبال آن کود حیوانی، کود سبز چاودار/ماشک، با کرت معمولی کمترین مقدار C و N قابل استخراج را نشان داد. تیمارهای زباله پنبه جین، کود حیوانی و چاودار/ماشک رطوبت خاک را به ترتیب 25 تا 58، 11 تا 13 درصد و 8 تا 12 درصد در مقایسه با تیمار کود مصنوعی افزایش دادند. علاوه بر این، داده‌ها نشان داد که مالچ‌پاشی کرت‌ها در مقایسه با کرت‌های ارگانیک  اصلاح‌شده که مالچ‌پاشی نشده‌اند، زیست توده میکروبی نیتروژن خاک و عرضه پتانسیل نیتروژن را تا 45 درصد افزایش داد.

آبیاری

آبیاری باید از زمان اولین باردهی تا برداشت به طور یکنواخت تامین شود. دوره‌های رطوبت ناهموار باعث ایجاد اختلالاتی مانند پوسیدگی انتهای شکوفه‌ها و ترک خوردن میوه می شود. برای تولید گوجه فرنگی از روش‌های آبیاری قطره‌ای، شیاری و بارانی استفاده می شود. آبیاری قطره‌ای هر سال در حال افزایش است. در آبیاری قطره‌ای بهره وری را با حفظ ناحیه ریشه نسبتاً بدون نمک حفظ می کند و رواناب اضافی آب را محدود می‌کند.  آبیاری قطره ای همچنین راندمان آبیاری را بهبود می بخشد. سیستم آبیاری قطره‌ای معمولی شامل یک نوار قطره‌ای است که در عمق 2 تا 12 اینچی در مرکز بستر دفن می‌شود یا در بالای سطح خاک قرار می‌گیرد و با پین‌ها محکم می‌شود. با استفاده از داده‌های تبخیر و تعرق مرجع مبتنی بر آب و هوا و مراحل رشد محصول، نیازهای آبیاری قطره‌ای مناسب باید بر اساس الزامات موقعیت مکانی تعیین شود ET  تبخیر و تعرق محاسبه آب از دست رفته از خاک و گیاهان است و بر حسب اینچ اندازه گیری می شود  برای یافتن داده‌ها ET  مبتنی بر حالت گوجه فرنگی برای رشد مطلوب نیاز به یک اینچ آب از باران یا آبیاری یک بار در هفته دارد. آبیاری با دفعات کمتر حساسیت به بیماری های پوسیدگی ریشه را کاهش می دهد و مدیریت کارآمد علف های هرز را افزایش می دهد.

در حدود یک دهه گذشته، تقریباً تمام گوجه‌فرنگی‌های فرآوری شده نشاکاری بوده‌اند، نشاء کاری یک تا دو هفته ای در مقابل رشد علف های هرز مقاومت می‌کند و احتمال “پرش” عمده در فرآیند کاشت را کاهش می‌دهد.  یکی از مزایای عمده روش قطره‌ای مدفون از آنجایی که آب و کود مستقیماً در ناحیه ریشه اعمال می‌شود بذرهای علف‌های هرز بسیار کمی روی سطح جوانه می‌زنند و همچنین هزینه‌های مربوط به مدیریت علف‌های هرز را کاهش می‌دهند.  قطره های مدفون نیاز به سرمایه گذاری قابل توجه و همچنین نگهداری قابل توجهی برای جلوگیری از مسدود شدن قطره چکه ها توسط باکتری ها دارد.

مدیریت خوب خاک برای پشتیبانی از تولید گوجه فرنگی فرآوری شده ارگانیک حیاتی است بخشی از این امر ناشی از کاربرد تناوب‌های متنوع شامل یونجه، گندم، ذرت و لوبیا خشک باشد و همچنین می تواند شامل محصولات پوششی زمستانه ماشک یا مخلوط ماشک و ماشک باشد. محصولات پوششی ماشک را می توان در پاییز (اکتبر/آبان) در بسترهای آماده شده برای تولید گوجه فرنگی کاشت.  زمان برداشت ماشک در اسفند ماه است و اجازه می‌دهند خشک شود و می‌توان آن را به آرامی با کولتیواتور شخم میزنند تا یک تا دو هفته بعد نشاکاری انجام شود. مدیریت خوب خاک امکان فرآوری محصول گوجه فرنگی بیش از 80 تن در هر هکتار را فراهم می کند.

گیاهان سالم‌تر، برداشت‌های پربارتر و برداشت زودتر سه دلیل اصلی آموزش می باشند.  از آنجایی که با داشتن اطلاعات لازم و کافی، زمینه خشک شدن سریع شاخ و برگ گیاه(چندین عامل که باعث تشویق هاگ های قارچی مضر به میوه ها و برگ ها مانند برگ های مرطوب، گردش هوا ضعیف و خاک پاشیده شده توسط باران)  فراهم می شود. میوه ها در نتیجه نفوذ نور بیشتر سریعتر می رسند و به نوبه خود فصل برداشت را طولانی‌تر می‌کنند. بسته به نوع واریته تراکم بوته در هر هکتار ممکن است از 4860 تا 14760 بوته متغیر باشد. انواع وایته معین معمولاً کوتاه و تنومند هستند، رشد آنها در ارتفاع 3 فوت متوقف می شود و یکباره میوه می دهند. گوجه فرنگی های معین نیاز به حمایت کمتری دارند و می توانند در تراکم های بیشتری کاشته شوند واریته های معین را می توان با فاصله 24 اینچ از یکدیگر در ردیف و 3.5 فوت فاصله بین ردیف ها قرار داد. واریته های  نامعین نیاز به سیستم پشتیبانی قوی تری دارندزیرا آنها بسیار بلندتر و پهن تر از همتایان خود رشد می کنند و تا یخبندان میوه می دهند. واریته های نامعین باید بین ردیف ها 5 تا 6 فوت و در داخل ردیف 30 تا 36 اینچ از هم فاصله داشته باشند. از مالچ کاه می توان در کشت زمینی نیز استفاده کرد.

مدیریت علف های هرز: مفاهیم اساسی

کشاورزان ارگانیک از طیف گسترده ای از روش ها برای کنترل علف‌های هرز بدون استفاده از مواد شیمیایی مصنوعی استفاده می کنند. ثابت شده است که تناوب زراعی در ترکیب با محصولات پوششی اساس کشاورزی ارگانیک می باشد.  تناوب زراعی نه تنها رقابت پذیری گیاه زراعی را افزایش می دهد، بلکه از رشد علف های هرز جلوگیری می کند و چرخه زندگی حشرات و بیماری‌ها را در مزرعه می شکند.

مکمل تناوب زراعی استفاده از مالچ پاشی شامل مالچ طبیعی و هم مالچ مصنوعی  برای کنترل کافی علف های هرز است. فیلم پلی اتیلن       و پارچه‌های منظره پلی پروپیلن، در تولیدات ارگانیک استفاده می شود با این حال، طبق مقررات ارگانیک  USDA، مالچ های مصنوعی باید در طول فصل رشد دست نخورده باقی بمانند و باید در پایان فصل از مزرعه حذف شوند. مالچ های طبیعی مانند برگ، کاه، یونجه، یا علف سوئیچ فواید متعددی برای کشاورزان ارگانیک دارند زیرا آنها آنها قادر به تنظیم دمای سطح خاک و رطوبت هستند و با افزودن مواد آلی به خاک، افزایش در دسترس بودن مواد مغذی، تخلخل خاک، ظرفیت تبادل کاتیونی، ظرفیت نگهداری آب و موجودات میکروبی و در عین حال کنترل فشار علف های هرز، کیفیت کلی خاک را بهبود می بخشند. برای جلوگیری از تحریک رشد علف های هرز، مالچ ها باید در عمق شش اینچ نگهداری شوند. با این عمق، ظهور علف‌های هرز با کاهش عبور نور و دمای خاک تا حد زیادی کاهش می‌یابد.

در یک مطالعه دو ساله در آیووا، محققان سه سیستم کشت پوششی را برای گوجه‌فرنگی ارگانیک مقایسه کردند: کنترل (بدون پوشش)، تیمار ماشک مودار/چاودار و تیمار نخود زمستانه/گندم را استفاده کردند. نتایج نشان داد که گیاهان پوششی مانند تیمار ماشک مو/چاودار مدیریت بیشتری را برای علف‌های هرز پهن برگ در اوایل فصل، زمانی که مدیریت علف‌های هرز حیاتی‌تر است، در مقایسه با تیمار نخود/گندم، به دلیل تجزیه سریع‌تر تیمار نخود/گندم، ارائه کردند علف های هرز نیز در تیمار ماشک مودار/چاودار در پایان فصل کمتر بود. به همین ترتیب، روند برداشت میوه بیشتر و تعداد بیشتری گوجه فرنگی درجه یک با تیمار ماشک مودار/چاودار مشاهده شد.

مدیریت حشرات، آفات و بیماری ها: مفاهیم اساسی

گیاهان پوششی نقش حیاتی در مدیریت آفات و بیماری‌ها در یک سیستم تولید ارگانیک دارند. محصولات پوششی به هر محصولی گفته      می شود که برای تامین پوشش خاک کشت می شود. به طور کلی، گیاهان پوششی برای جلوگیری از فرسایش خاک در خاک هایی با شیب که در غیر این صورت توسط باد یا آب در هر سیستم تولیدی فرسایش می یابد، استفاده می شود.

در یک سیستم ارگانیک، گیاهان پوششی نیتروژن را نیز تامین می کنند. اگر گیاه پوششی حبوبات باشد، علف های هرز را سرکوب می کند، از شستشوی مواد مغذی جلوگیری می کند و آفات و بیماری های حشرات را کاهش می دهد. محصولات پوششی همچنین حشرات مفید را جذب می کنند، روشی که به نام محوطه سازی مزرعه شناخته می شود. حشرات مفید مانند توری ها، زنبورهای انگلی و کفشدوزک برای زنده ماندن نیاز به پناهگاه، گرده، شهد و طعمه غذایی دارند. گیاهانی که به عنوان میزبان این شکارچیان مفید عمل می‌کنند عبارتند از: شبدر شیرین، گندم سیاه، لوبیا فاوا، ماشک، شبدر قرمز، شبدر سفید، خردل، لوبیا چشم بلبلی و گونه های موجود در هویج، آفتابگردان  و خانواده نعناع می باشند.  اقداماتی مانند حذف گیاهان مرده یا بیمار، تمیز کردن مکرر ابزارها، استفاده از ذخایر عاری از بیماری، کاشت واریته‌های مقاوم، و پاک‌سازی از طریق خاک‌ورزی، سوزاندن یا کمپوست کردن برخی از اقدامات پیشگیرانه از آلودگی آفات و بیماری‌ها بین مزارع        می باشند. سایر اقدامات مهم شامل فاصله کافی به گیاهان برای اجازه گردش هوا در ردیف ها به منظور کمک به خشک شدن سریع شاخ و برگ است. آبیاری در پایه گیاهان از طریق آبیاری قطره ای و آبیاری در صبح به جای شب، مدت زمان خیس شدن برگ ها را به حداقل       می رساند. برای جلوگیری از انتشار میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا مانند عامل قارچی لکه سپتوریای و لکه‌برگی گوجه‌فرنگی و سایر بیماری‌های برگی، قبل از کار مجدد با شاخ و برگ، اجازه دهید خشک شود.  شاید مهم‌ترین روش کلی  تناوب محصول بین خاک‌ها هر سه یا چهار سال یکبار برای کاهش جمعیت گونه‌های قارچ فیوزاریم در خاک باشد. این تناوب زراعی در خانواده گوجه فرنگی شامل فلفل، سیب زمینی، بادمجان و گوجه فرنگی پوسته است.

حشرات

آفات متعددی وجود دارد که بر محصولات گوجه فرنگی تأثیر می گذارد کنترل آفات مستلزم نظارت مستمر و ادغام اقدامات بیولوژیکی و بومی است. برای اطلاعات بیشتر در مورد آفات اصلی گوجه فرنگی و روش های مبارزه توضیحاتی مختصر ارائه می شود.

بهترین سیستم مدیریت آفات بر اساس پیشگیری است تا کنترل، نظارت مداوم بر گوجه‌فرنگی‌ها همراه با تعیین پیش‌آگهی سریع و صحیح کلید مدیریت آفات قبل از اینکه از کنترل خارج شوند می باشد.  انجام این کار همچنین به صرفه جویی در زمان و هزینه در آینده کمک      می کند. تعدادی گزینه کنترل بعنوان روش کاشت همراه مانند سیر، پیاز، زنیان، گل همیشه بهار و گل ختمی به عنوان دافع طبیعی برای دفع حشرات مانند شته ها یا مگس سفید استفاده می شود. روش کنترل ارگانیک دیگری استفاده از صابون ها یا اسپری های حشره کش است. روغن چریش یک صابون حشره‌کش است که برای کنترل طیف گسترده ای از حشرات که معمولاً در گلخانه ها یافت می شوند مانند شته ها، شپشک های آردآلود، مگس سفید و کنه ها تبلیغ می شود. پرتروم عصاره گیاهی گل‌ داوودی نوعی آفت‌کش‌های طبیعی یکی از نمونه های موثر در کنترل شته ها است.  بیشتر حشره‌کش‌های گیاهی تمایل دارند به سرعت در محیط تجزیه شوند، اما عموماً برای انسان، زنبورها و حشرات مفید سمی هستند. اینها باید زمانی استفاده شوند که جمعیت آفات حشرات به سطوح آسیب‌رسان اقتصادی برسد.  حشره‌کش‌های میکروبی، مشتق شده از میکروارگانیسم های بیماری زای حشرات، برای اکثر ارگانیسم‌های غیر هدف ایمن هستند. رایج ترین حشره کش میکروبی مورد استفاده امروزه  Bacillus thuringiensis (Bt) میباشد.  بسته به رشته مورد استفاده، انواع آفات را کنترل  می کند.  Bt باید در زمانی که آفات نابالغ هستند، روی آنها استفاده شود، در نتیجه باعث بیماری برای حشره نابالغ و در نهایت مرگ می شود موقعی که آفات در مرحله بزرگسالی هستند Bt موثر نیست. کنترل بیولوژیکی استفاده از حشرات شکارچی برای کنترل آفات مختلف گزینه دیگری برای کنترل جمعیت آفات است. به عنوان مثال Aphelinus abdominalis  زنبور انگلی و  Chrysoperla rufilabris یک گونه توری،          می توانند برای کنترل شته ها به مزرعه استفاده شوند. به خاطر داشته باشید که استفاده از حشرات مفید در زمانی که جمعیت آفات بسیار زیاد است احتمالاً کنترل کافی برای ریشه کن کردن مشکل را نخواهد داشت. نظارت دقیق بر شکارچیان و حفظ رطوبت و درجه حرارت بهینه نیز عوامل مهمی هستند که می توانند بر اثربخشی هم بر حشره هدف و هم بر شکارچیان تأثیر بگذارند.

اکثر ارقام پیشنهادی گوجه فرنگی در بازار امروزه دارای طیف وسیعی از مقاومت در برابر بیماری ها از جمله مقاومت در برابر نماتدها هستند. بنابراین، انتخاب ارقام و واریته های مقاوم خیلی مهم می باشد

در حالت کلی شته ها به دو صورت شته سبز و شته سیب زمینی وجود دارند که منجر به آسیب از طریق مکیدن شیره، انتقال بیماری، ایجاد عسلک و جذب کپک دوده می شوند که صابون حشره کش، حشرات مفید(کفش دوزک و توربال) و بیوواریا باسیانا و حشره کش پیرتروم بهترین روش کنترل آفات انواع شته در مزرعه گوجه فرنگی می باشند. آفات بعدی در مزرعه گوجه فرنگی انواع مگس سفید می باشد که منجر به برگهای زرد تحریفی، ایجاد عسلک و جذب کپک دوده ای میشوند که بهترین روش برای مبارزه با این آفات صابون‌های حشره کش، تله های چسبناک زرد رنگ، روغن سیر، کنترل بیولوژیک بیوواریا باسیانا  و حشره کش پیرتروم می باشند. آفات بعدی پسیل گوجه فرنگی(پاتریوزا کوکرلی) که با ایجاد سمی در گیاه رشد را مختل می کند که صابون های حشره کش و جلوگیری از کاشت زود رس و مراعات اصول بهداشت می باشد.  آفات بعدی انواع تریپس ها می باشند که باعث سوراخ شدن سلول و برداشت محتوای سلول و انتقال ویروس پژمردگی خالدار گوجه فرنگی می شوند که صابون های حشره کش و کنترل بیولوزیک با کنه های شکارچی و مالچ روکش آلومنیومی و بهداشت زمین، و کاشت همراه بهترین روش مبارزه با این آفات می باشند.  لیف ها  نوعی آفات می باشد که منجر به گسترش سفیدی برگ، ریزش زود رس برگ و شروع انواع بیماری داخلی محصول را فراهم میکند که استفاده از روکش های ردیفی، پارازیتوئیدها و BT و  روغن چریش بهترن روش مقابله با این آفات به شمار می رود. نوع دیگری از آفات کنه عنکبوتی می باشد که باعث زردی خالدار برگها، پژمردگی،  تغییر شکل برگ و توقف رشد    می شود که کنترل بیولوژیکی راسته بالتوری ها و کفش دوزک ، تریپس و صابون های حشره کش و روغن ها بهترین روش می باشند.

نوعی آفات بسیار مهم با عنوان انواع کاترپیلار بزرگ در گوجه فرنگی مرسوم است که مهم‌ترین و خسارت‌بارترین آفت  به‌خصوص در کشت‌های مزرعه‌ای به شمار می‌رود. لاروهای این حشره می‌توانند از گل، جوانه میوه و میوه تغذیه و حتی حمله به میوه سبز استفاده  می کند که روش های بیولوژکی(زنبورهای انگلی، بهداشت زمین، Bt  ، چریش، کنه شگارگر، توربال، خاک ورزی و از بین بردن آفات بزرگ قبل از تخم گذاری   و پوشش ردیفی بهترین روش مقابله با این آفات می باشد.

بیماری ها

گوجه فرنگی در اثر بیماری‌های پاتوژن ناشی از قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها و همچنین بیماری‌های غیرزیستی  مانند پوسیدگی شکوفه و پوسیدگی انتهای شکوفه که در اثر اختلالات محیطی و فیزیولوژیکی ایجاد می‌شود، آسیب می‌بیند.بیماری‌های پاتوژن از طریق عفونت‌های خاکی و سطحی ایجاد می‌شوند و در برخی موارد از طریق تغذیه حشرات منتقل می‌شوند. پیوند بوته ها روشی نوآورانه برای مدیریت بیماری های گوجه فرنگی می باشد  از آنجایی که پیوند یک فرآیند زمان بر است، معمولاً برای گوجه فرنگی های با ارزش بالاتر در خانه ها یا گلخانه ها استفاده می شود.پیوند گوجه فرنگی شبیه پیوند درختان است  از میوه مطلوب به عنوان قسمت بالایی (پیوندک) استفاده می شود و از مقاومت و سختی بیماری برای قسمت پایین یا ریشه استفاده می شود. بیماری های عمده گوجه فرنگی شامل بیماری هایی که به سیستم ریشه  (پژمردگی فوزاریوم، پژمردگی ورتیسیلیوم، پژمردگی باکتریایی، نماتدها، ریزوکتونیا) ساقه ها و شاخ و برگ های روی زمین (سوختگی زودرس، سوختگی دیررس، لکه برگ سپتوریا، شانکر باکتریایی( و میوه (نقطه باکتریایی، لکه باکتریایی، آنتراکنوز) حمله می‌کنند. بنابراین برنامه کنترل بیماری در هر مرحله از رشد گوجه فرنگی مهم می باشد. پژمردگی ورتیسیلیوم، یکی از مضرترین بیماری های خاکی گوجه فرنگی، به بیش از 200 گونه گیاهی دیگر از جمله سیب زمینی، فلفل، بادمجان، توت فرنگی، هندوانه و تربچه نیز حمله می کند .

پیشرفت قابل توجهی در اصلاح مقاومت به بیماری یا تحمل به بیماری‌ها و ویروس‌های گیاهی گوجه‌فرنگی صورت گرفته است. چنین مقاومتی در ارقامی مانند ونوس، زحل، کواتو و رزیتا برای بیماری پژمردگی باکتریایی یافت می شود.  سری Mountain ، برای مقاومت در برابر بلایت زودرس و پژمردگی ورتیسیلیوم، گره ریشه، ویروس موزاییک تنباکو، لکه خاکستری برگی     و مقاومت به شانکر ساقه آلترناریا در هیبریدهای گوجه فرنگی رایج یافت می شود

یک پرورش دهنده ارگانیک نمی تواند موفقیت خود را تنها بر اساس انتخاب رقم بذر قرار دهد، با این حال انتخاب مکان، کنترل بومی، استفاده از عوامل کنترل بیولوژیکی و قارچ کش های غیر مصنوعی عوامل دیگری هستند که باید در نظر گرفته شوند. در حالی که استفاده از آفت کش ها به طور کلی در سیستم های تایید شده محدود شده است، NOP  محصولات مختلف را تحت مقررات ارگانیک خود مجاز         می کند.محصولات مبتنی بر مس به طور گسترده ای در تولید سبزیجات و میوه های ارگانیک استفاده می شود. مس برای کنترل آنتراکنوز، ، لکه باکتریایی، بلایت زودرس و دیررس، کپک خاکستری برگ، سفیدک پودری و لکه برگ سپتوریا استفاده  می شود، مس به عنوان یک روش معمول کنترل بیماری در تولید گوجه فرنگی ارگانیک استفاده می شود با این حال مس به عنوان یک ماده “محدود” توسط NOP طبقه بندی می شود. اکثر فرمولاسیون قارچ کش های مس مانند بوردو، سولفات های بازی، هیدروکسیدها، اکسی کلریدها و اکسیدها با محدودیت در سیستم های گواهی ارگانیک مجاز هستند.  روش‌های کنترل تلفیقی ممکن است شامل انتخاب گونه‌های مقاوم به بیماری، ضدعفونی بذرها با عملیات حرارتی، تناوب محصولات کشاورزی، استفاده از کمپوست، مدیریت علف‌های هرز و در صورت لزوم استفاده از سایر محصولات مؤثر و تایید شده برای مدیریت بیماری باشد.  روغن سیر و چریش، Bacillus subtilis، و عصاره جلبک دریایی به طور قابل توجهی باعث کاهش بیماری برگی در گوجه فرنگی می شود. گوگرد عنصری در صنعت سبزیجات ارگانیک به عنوان یک قارچ کش پیشگیری کننده در برابر سفیدک پودری و به عنوان حشره‌کش برای کنترل کنه استفاده می شود. کلید موفقیت قارچ کش آن این است که از جوانه زنی هاگ جلوگیری می کند و به همین دلیل تنها زمانی موثر است که قبل از توسعه بیماری استفاده شود با این حال مانند مس، گوگرد نیز اثرات سمی گیاهی را نشان داده است از کاربرد در دماهای گرم برای کاهش آسیب به گیاهان خودداری کنید.

بی کربنات پتاسیم، که بیشتر به عنوان جوش شیرین شناخته می شود، دارای خواص قارچ کش نیز است به عنوان پیشگیری یا درمان در اولین علائم عفونت ناشی از آنتراکنوز، سوختگی زودرس، سوختگی برگ، لکه برگی و سفیدک پودری استفاده می شود.

یک مطالعه دو ساله در کارولینای شمالی نشان داد که اصلاحات حاصلخیزی خاک ارگانیک (سطل زباله پنبه ای کمپوست شده، کود خوکی یا کود سبز ماشک چاودار) منجر به بروز محدود بیماری بلایت جنوبی شد. سطل زباله پنبه ای کمپوست شده از نظر کاهش بروز بلایت جنوبی در گوجه فرنگی های فرآوری شده رتبه اول را به خود اختصاص داد و همچنین به بهترین نحو جمعیت میکروب های مفید خاک را افزایش داد

اجرای پروژه علمی تحقیقاتی توسط هلدینگ نیکاتیس(برند سان آیسان رب گوجه فرنگی)

برای شروع در فعالیت کشت گوجه فرنگی ارگانیک توسط نوین یاران کشاورز تیس به مدریت مهندس سعید نصیری در سال 1400 طی قرادادی با شرکت بیوسان گواه اقدام شد. نمونه زمین زراعی علمی تحقیقاتی تقریبا ماسه ای به مساحت 5 هکتار در مجاورت رودخانه زرینه رود شهرستان میاندوآب استان آذربایجان غربی انتخاب شد. این زمین زراعی یک سال در استراحت بوده و دو سال پیش در این زمین لوبیا چیتی کاشته شده بود.  با بازرسی شرکت بیوسان گواه از نظر شرایط قرنطینه‌ای و دسترسی به آب سالم و آبیاری قطری منظم مورد تایید قرار گرفت. انتخاب بذر جهت کشت مشکل اصلی این پروژه تحقیقاتی محسوب می شد چرا اکثرا بذرها در بازار هیبریدی بودند لذا بذر دستی از کشاورز بومی منطقه جمع آوری شد و در نهایت بذرها برای کاشت با اصول استاندارد در داخل محوطه پوششی انجام شد. همچنین برای برای هر هکتار به میزان دو تن کود حیوانی و مرغی و همچنین ضایعات کارخانه رب استفاده شد. برای اجرا مالچ پلاستیکی جهت به حداقل رساندن تماس بوته ها با خاک زمین  اجرا شد و نمونه های نشاء در محل با فواصل استاندارد اجرا شدند. همچنین محصولات کاشت همراه شامل ماش، فلفل، زنیان، سیر، لوبیا چیتی، لوبیا چشم بلبلی، آفتاب‌گردان و خانواده نعناع  هم در فاصله بین کرت ها در بعضی موارد اجرا شد. و قرادادی با قسمت انسکتاریوم جهاد کشاورزی شهرستان میاندوآب جهت اجرای مبارزه بیولوژیک انعقاد شد. مسئول کنترل پروژه دائما جهت کنترل مزرعه        و آموزش به کشاورزان منطقه و کارگران در خصوص برداشت علف های هرز، بهداشت زمین حضور میدانی داشت  و نمونه های برگ، میوه سبز داِئما در آزمایشگاه جهاد کشاورزی مورد بررسی قرار می‌گرفت. در اوایل مرداد زنبورهای پراکون و تریکوگراما و همچنین تله‌‌های چسبناک زرد رنگ و فرمونی در مزرعه با فواصل زیر نظر متخصص حشره شناسی و مبارزه با افات اداره جهاد کشاورزی اجرا شدند. اجرای 8 گرم زنبور تریکوگراما در هر هکتار و چهار هزار زنبور پراکون برای هر هکتار و اجرای 20 تله فرمونی شامل 14 تله مینوز گوجه فرنگی و 6 عدد تله هلیوتیس و تعداد 200 عدد تله‌های چسبناک زرد رنگ اجرا شد. میزان برداشت در روز 6-8 تن بود که به مدت دو ماه انجام شد و تولید در حال گذار ارگانیک در کل برای هر هکتار تقریبا 60 تن برآورد شد.

فضای قرنطینه(فاصله مناسب از زمین‌های زراعی همسایه) مدیریت عالی خاک(خاک ورزی خوب و استفاده از مالچ پلاستیکی)، فاصله منظم نشاءکاری ، انتخاب خاک مناسب (ماسه ای)، آبیاری قطره ای در زمان صبح و منظم، کشت پوششی و تناوب زراعی از قبل اجرا شده و اجرای مبارزه بیولوژیک، موفقیت بزرگی در راستای توسعه کشت گوجه فرنگی ارگانیک درسالهای آتی برای ما به دنبال داشت.

در نهایت محصول گوجه فرنگی برداشت و به کارخانه تحویل داده شد. مراحل شست شو و تولید رب با استاندارد نمک کمتر (نمک با آنالیز خاص) و بدون استفاده از رنگدانه و طمع دهنده انجام شد. میزان پنجاه تن رب در حال گذار به ارگانیک تولید شد که با برند تجاری آیسان وارد بازار گردید.

گروه تولیدی علمی و تحقیقاتی ما  با تلاش و پشتکار  با استفاده از کادر مجرب و انتخاب بهترین زمین‌های زراعی برای هر کشت خاص در منطقه خاص امید دارد در مورد کشاورزی پایدار، امنیت غذای سلامت محور و دوستار محیط زیست همیشه حامی سلامت مردم جامعه و محیط زیست باشد.

منابع و رفرنس های علمی

1) Recommended Tomato Varieties, commercial vegetable production. Kansas state university

2) Organic Tomato Production .By Steve Diver, George Keupper, and Holly Born, NCAT Agriculture Specialists, Updated by Tammy Hinman, Ann Baier, and Leah Riesselman, NCAT Agriculture Specialists